Poczet skoczków polskich: Franciszek Bujak - Pierwszy mistrz Polski, skoczek i producent nart...

[strona=1]

Pierwszy mistrz Polski, skoczek i producent nart...

Podobnie było z rodzinami Zubków, Marusarzy, Gąsieniców i Czechów, które tworzyły potęgę polskiego narciarstwa. Sport był bardzo rodzinny, zresztą, jak wspominają dawni zawodnicy, czuło się tą rodzinną atmosferę na zawodach i treningach. W przedwojennym Zakopanem (chodzi o okres przed 1939 r.) istniały aż cztery wytwórnie nart i sprzętu zimowego, gdzie można było kupić narty, kijki, smary - jednym słowem, cały ekwipunek narciarski. Były to wytwórnie nart: Stanisława Zubka, Franciszka Bujaka, braci Aleksandra i Kazimierza Schiele i Józefa Fadena. Obecnie nie ma żadnej. Były to czasy, gdy SN PTT tworzyła historię polskiego narciarstwa i była jego prawdziwą potęgą.

Franciszek Bujak urodził się 25 listopada 1896 r. w Jaszczurówce, jednym z przysiółków Zakopanego. Tak jak inni góralscy chłopcy marzył o nartach. O początkach jego narciarstwa czytamy:

Hrabia Uznański, właściciel dóbr Szaflary i dużej części Tatr, sprowadza z Austrii dla służby leśnej bukowe narty. Jedną parę dostaje leśny Bujak. Trzyma w kancelarii za piecem, gdyż w domu synkowie podkradają. Ale dla Franusia nie ma przeszkód. Bierze i z kancelarii, trenuje w ukryciu i zaraża braci Ignasia i Józia. Nad Jaszczurówką pod Nosalem budują ze śniegu skocznię, wyciągając na niej do pięciu metrów. Goście jadący na spacer sankami przystają i obserwują akrobatyczne łamańce chłopców. Widok w Polsce jak na owe czasy niezwykły. Franek już uczęszcza do szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, gdzie dyrektorem jest Barabasz. Oprócz normalnych zajęć dyrektor uczy chłopców produkować narty. Podpatruje styl jazdy małego Franka i poleca mu startować w zawodach szkolnych. Ale Franek ma jeden długi kij alpejski, a tu ciekawe nowinki wkradają się w tradycję i co bardziej postępowi narciarze używają dwóch kijków. Tuż przed szkołą jest sklep sportowy pana Asłanowicza, a z zewnątrz wystawiona para norweskich bambusowych kijków. Franek nie wytrzymuje i "pożycza" sobie na zawody. Zdobywa mistrzostwo szkoły, ale łamie jeden kijek i już nie może oddać, czyniąc przymusowo pana Asłanowicza mecenasem sportu narciarskiego i zobowiązując siebie za dwadzieścia lat do obdarowania sprzętem własnej produkcji dziesiątków dobrze się zapowiadających młodzików¹.

O początkach swego narciarstwa opowiada Franciszek Bujak także w jednym z wywiadów:

Zacząłem dość późno - śmieje się - gdyż w wieku 4 - 5 lat, bo nie miałem sprzyjającego klimatu w domu. Ojciec nie był entuzjastą narciarstwa, ale narty w domu były, gdyż tato był gajowym i nieraz jak dobrze zawiało, to na obchód służbowy mógł iść tylko na nartach. Były to krótkie, szerokie deski, które chował przed nami za piecem. Prymitywną kryjówkę szybko rozszyfrowałem i jak tato szedł na służbę, to po prostu wykradałem deski i hajda na śnieg ! Na zmianę hasaliśmy po Kalatówkach, podpatrując dorosłych narciarzy. Do Klubu Łyżwistów zapisałem się już w rok po jego powstaniu tzn. w 1908 roku. Miałem wtedy 12 lat, a pierwszy dyplom na zawodach zdobyłem w 1910 r. Odtąd startowałem z coraz większym powodzeniem².

Jak widać początki kariery narciarskiej Franciszka Bujaka są związane ze Szkołą Przemysłu Drzewnego c. k. i jej dyrektorem Stanisławem Barabaszem, który uczył uczniów obróbki drewna i produkcji nart we własnym zakresie. Barabasz był jednocześnie pionierem narciarstwa i w 1894 r. był na nartach nad Czarnym Stawem Gąsienicowym. Dlatego rozumiał narciarski zapał swoich podopiecznych. Ciekawe, że z tej szkoły wyszli późniejsi producenci nart w Zakopanem i znakomici zawodnicy: Stanisław Zubek i Franciszek Bujak, a także wielu zawodników i mistrzów Polski. Nic też dziwnego, że szkołę tą nazywano w tym okresie„wylęgarnią narciarskich mistrzów. Bujak ukończył ją w roku 1914 i znajomość obróbki drzewa przydała mu się później przy produkcji nart. Już od 1912 r. Franciszek Bujak startował w zawodach narciarskich, a od 1913 r. w barwach klubu SN TT (Sekcja Narciarska Towarzystwa Tatrzańskiego, dawny ZON, późniejsza SN PTT). Później przyszła wojna i w 1914 r. Bujak walczył w Legionach Piłsudskiego, a w latach 1916 - 1917 uczył żołnierzy austriackich jazdy na nartach. Zaiste był instruktorem z charakterem skoro każdy dwutygodniowy kurs kończył się wycieczką narciarzy z Zakopanego przez Zawrat do Morskiego Oka. Po wyzwoleniu Polski, w latach 1918-1920, był w Kompanii Wysokogórskiej kapitana Władysława Ziętkiewicza. Taternictwa nauczał tam Mieczysław Świerz - później pierwszy prezes Polskiego Związku Narciarskiego. W tym okresie Franciszek Bujak wiele startował i w latach 1920 - 21 był mistrzem Polski.

²Henryk Jaworski, Saga rodu Bujaków, "Przegląd Sportowy", wydawnictwo RSW - prasa, 1972.

[strona=2]

Mistrz Polski i zawodnik SN PTT...

³Program zawodów, I Mistrzostw Polski w narciarstwie, 21-22 lutego 1920 r. przewidywał rozegranie następujących konkurencji. Sobota 21 lutego 1920 r. - godzina 11 - bieg juniorów, godzina 12 - bieg seniorów o mistrzostwo Polski na rok 1920, godzina 20.30 - zebranie towarzyskie w restauracji Przanowskiego w Zakopanem. Niedziela 22 lutego 1920 r. - zawody rozgrywano na Kalatówkach - godzina 10.30 - bieg sztucznej jazdy (slalom), godzina 11 - bieg pań, godzina 11.30 - bieg Strzelców Podhalańskich, godzina 12- bieg z przeszkodami na Antałówce, godzina 15 - skoki juniorów, godzina 16 - skoki seniorów. Ciekawe, że, jak wynika z folderu, podczas zawodów obowiązywał regulamin wyścigowy Austriackiego Związku Narciarskiego. W biegach mogli uczestniczyć członkowie towarzystw narciarskich, wchodzących w skład Polskiego Związku Narciarskiego. Wpisowe dla zawodników wynosiło: 30 koron dla seniorów, dla pozostałych 20 koron (z wyjątkiem Strzelców Podhalańskich). Zgłoszenia przyjmowano do dnia zawodów (najpóźniej do godziny 8 rano). Trasa biegów była nieznana i podano ją dopiero w dniu zawodów. Za ewentualne wypadki na trasie komitet nie przyjmował odpowiedzialności. Głównym organizatorem zawodów była Sekcja Narciarska Towarzystwa Tatrzańskiego, która przyjmowała zgłoszenia zawodników już od 15 lutego 1920 r. w Dworcu Tatrzańskim.

⁴Program. I-sze związkowe zawody narciarskie urządzone staraniem PZN w dniach 21 i 22 lutego 1920 r. w Zakopanem, ze zbiorów p. Witolda H. Paryskiego

⁵Narciarstwo Polskie, Kraków 1925, s. 96.

⁶Narciarstwo Polskie, Kraków 1925, t.1, s. 96.

[strona=3]

Szus Wściekłymi Wężami...

Pierwsze zawody o mistrzostwo Polski odbyły się w 1920 roku. Nie było wtedy żadnych ustalonych tras podlegających jakiemuś regulaminowi międzynarodowemu, bo taki jeszcze nie istniał. Wytyczanie biegu należało do organizatorów. Tyle było wiadomo, że w biegu na 18 kilometrów miały być i podejścia i zjazdy, przy czym start z reguły był oddalony od mety o tę właśnie odległość. Czy tam akurat było tych 18 kilometrów, to raczej wątpliwe, bo odległości mierzyło się "na oko" i osądzało na podstawie znajomości terenu.

Tak więc np. te pierwsze mistrzostwa miały trasę zaczynającą się startem na górnej części Hali Gąsienicowej. Prowadziła następnie okrężnie po zboczu Uhrocia Kasprowego, z podejściem na Karczmisko, po którego przebiegnięciu następował zjazd Żlebem Wściekłych Wężów do Jaworzynki, gdzie przy szałasach była meta. Garstka publiczności, przeważnie złożonej z młodych narciarzy, zgromadziła się naturalnie w Jaworzynce, aby oglądać najciekawszą część zawodów - zjazd żlebem. Źleb Wściekłych Wężów jest bardzo stromy i w samej linii spadku dość wąski, ale ma szerokie "wybiegi" na pobocza, tak że można nim zjeżdżać, kręcąc dowolne łuki czy krystianie i regulować w ten sposób szybkość i ostrość zjazdu. Pierwsi zawodnicy zaczęli się ukazywać i - jak było do przewidzenia - "wężowym śladem łuków" zjeżdżali dość ostrożnie, unikając wywrotki, gdyż na tej stromiźnie znaczyło to przekoziołkować kilkadziesiąt metrów i przy okazji pogubić albo i zgoła połamać narty. Co się zresztą niejednemu przytrafiło. Czarne punkciki już gęsto "upstrzyły" zjazd, kiedy raptem z przełęczy Między Kopami zobaczyliśmy zawodnika jadącego szusem prosto w linii spadku żlebu ! W kilkanaście sekund był już w jednej trzeciej żlebu i leciał w dół niczym pocisk! Wszystkich zatkało ! Staszek Faecher zapomniał, że miał funkcję sędziego i zaczął biec w górę Jaworzynki krzycząc:

- Jezus Maria ! Przecież on się zabije na pewno i jeszcze wpadnie na innych ! Katastrofa !

A tymczasem zawodnik śmiga dalej. Cudem jakimś wymija innych, którzy się kręcą łukami po zboczu, przejeżdża - wydawało się o milimetr - koło wystającej skałki w żlebie, przechodząc akurat w tym miejscu w lekki zakręt i... już wiadomo, że skoro dotąd wytrzymał i ustał - to już dojedzie cało do mety. No i jest pierwszy ! Nie wiadomo jeszcze, kto to taki. Trudno poznać, gdyż przyszyty do bluzy numer zawodnika schylonego podczas zjazdu jest prawie niewidoczny. Wszyscy krzyczą, biją brawo, ustępują z drogi. Faecher gna na łeb na szyję do stolika sędziowskiego, żeby złapać czas ! Nareszcie wiadomo, kto - Franek Bujak !

- Franuś ! Jezusie Maryjo ! aleś jechał jak jancykryst ! Wiwatom nie było końca ! Franka obstępują przyjaciele, sędziowie, przygodni widzowie - ściskają go, mało nie uduszą !

- Franek - powiada Facher - nie przypuszczałem, że tak można jeździć ! aleś się mógł przecie, chłopie, zabić !

- No ja se ino pomyślałem, że jak mnie praśnie - tom bieg przegrał, a jak nie - no tom wygrał ! Nie prasło mnie, no tom pewnie wygrał !

- Tu nawet nie ma co liczyć ! - mówi Facher - jesteś pierwszy na mecie, a masz numer końcowy. Chyba, że jeszcze kto drugi wytnie tego szusa ! ale wątpię!⁷

W ten sposób Franciszek Bujak zdobył pierwszy w historii polskiego narciarstwa tytuł narciarskiego mistrza Polski. Pierwszy, ale nie jedyny... Tytuł mistrza naszego kraju obronił Franciszek Bujak podczas II. związkowych mistrzostw Polski, rozegranych w Zakopanem w dniach od 27 do 29 marca 1921 r. W biegu seniorów był drugi, za swoim klubowym kolegą - Stanisławem Zubkiem, w skokach seniorów zwyciężył nowy talent w skokach - Aleksander Rozmus (SN PTT), który zwyciężył ustanawiając rekord Polski - 22 metry. Franciszek Bujak był 3, a po zsumowaniu wyników skoku i biegu ponownie zdobył tytuł mistrza Polski na rok 1921. W następnych latach zwyciężali już młodsi i tytuły mistrza Polski zdobyli: Andrzej Krzeptowski I - w latach: 1922 i 1923 i Henryk Mückenbrunn - w 1924 i 1925 r. Franciszek Bujak był też Mistrzem Tatr w międzynarodowych zawodach w roku 1923. Wtedy też SN PTT tworzyła potęgę polskiego narciarstwa, mając w swych szeregach asów tej miary co S. Zubek, H. Mückenbrunn i właśnie Franciszek Bujak.

Olimpijczyk 1924...

⁷M. Maurizio Abramowicz, Zakopiańskie wspominki, Kraków - Wrocław 1985, s. 41 - 43.

⁸Narciarstwo Polskie, Tom I, Kraków 1925, s. 161, [w]: Henryk Szatkowski, Nasze stosunki międzynarodowe, 1924. Chamonix.

⁹Wg Rocznika Sportowego 1918 - 1925 i opr. Polscy Olimpijczycy 1924 - 1984, s. 141, F. Bujak zajął 28 miejsce w biegu na 18 km z czasem 1: 42: 13,-0. Zwyciężył Haug z czasem ! : 14 : 31,0.

[strona=4]

A oto relacja Franciszka Bujaka z Olimpiady: Zaczęliśmy olimpiadę od zwiedzania Chamonix. Na jednej z wystaw sklepowych zobaczyliśmy przy nartach jakieś smarowidła. Nigdy dotąd o nich nie słyszeliśmy. Narty politurowaliśmy od spodu, lub doraźnie nacieraliśmy świeczką. A tu nagle dowiadujemy się, że są jakieś specjalne smary do nart. Kupiliśmy pierwsze z brzegu. Zobaczyliśmy też po raz pierwszy, że do biegów narciarskich są specjalne narty, buty i wiązania (nazywały się „Bergenthal). Ja niesłusznie uważałem swoje narty za odpowiednie do biegów ( miały 230 cm długości i były ciężkie). Buty wszyscy mieliśmy jednakowe - do zjazdów i biegów. Przed biegiem do kombinacji na 18 km posmarowaliśmy narty kupionym smarem. Pod górę biegło się dobrze, ale i z góry też się biegło, a trzeba było jechać. Smaru nakładaliśmy grubo na dwa palce, nie żałując sobie. Okazało się, że kupiliśmy nieodpowiedni, ale skąd mogliśmy wiedzieć, że na „każdą okazję jest inny. Przy zjazdach w dół wszyscy nas mijali, bo oni, jak należało, jechali. Na domiar złego nie mieliśmy żadnego rozeznania sił rywali, znaliśmy tylko własne możliwości. I to tak mniej więcej. Wydawało mi się na przykład, że - jak to się dziś mówi - jestem w doskonałej formie i kondycji.... W Chamonix sami szukaliśmy tras, skoczni, błąkając się po obiektach. Przed skokami do kombinacji chcieliśmy potrenować na skoczni. Nie mogliśmy jej znaleźć. Wreszcie jest! Podchodzimy bliżej, a na skoczni sam lód. Nie wiedzieliśmy co robić. Po namyśle zdecydowaliśmy się na trening. Przy drugim skoku, już na samym dole, upadłem. Nie mogłem o własnych siłach wstać. Ledwo dowlokłem się na kwaterę. O skokach w konkursie otwartym nie było już mowy. Ubrani byliśmy bardzo różnie. Mnie w ostatniej chwili znajomy z Poronina pożyczył futro. Na wszystkich zdjęciach jestem w tym futrze, wyglądam jak kupiec korzenny, a nie narciarz...

Z olimpiady mieliśmy wracać przez Wiedeń. Brakowało nam pieniędzy na bilety. Jeden z nas sprzedał kamizelkę i w ten sposób uzyskaliśmy środki na dopłatę.

Dojechaliśmy tylko do Chabówki. Spadł wtedy taki śnieg, że pociąg nie mógł ruszyć z miejsca. Dowiedzieliśmy się, że w Zakopanem odbywa się konkurs skoków. Wysiedliśmy z pociągu, przypięliśmy narty i ruszyliśmy z Chabówki do Zakopanego. Dotarliśmy na miejsce tuż po zakończeniu skoków. Widzowie rozchodzili się¹⁰.

Narciarstwo było stylem życia...

¹⁰W. Jarzębowski, A. Konieczny, Zakopiański jarmark romantyczny i tragiczny, Warszawa 1978, s. 39 - 40.

¹¹Narciarstwo Polskie, t.2, Kraków 1927, s. 38

[strona=5]

Ostatecznie Józef Bujak zajął w biegu 2 miejsce za Ottokarem Nemeckym a Franciszek Bujak był 6. O tych zawodach pisano: Niemniej niema w Polsce narciarza, któryby zawody na Hali Gąsienicowej w 1926 i 1929 nie uważał za najpiękniejsze manifestacje narciarskie w Polsce¹². I taki obraz zawodów na Hali, gdzie bracia Bujakowie zajmowali czołowe miejsca pozostanie w naszej pamięci. Ponadto Franciszek Bujak startował w letnich biegach dla narciarzy na trasie Zakopane - Morskie Oko. Sztafeta SN PTT: F. Bujak, B. Czech, S. Górski, S. Kądziołka, S. Motyka, Z. Motyka, S. Michalski, A. Schiele, K. Schiele i T. Zaydel, zwyciężyła w pierwszym takim biegu, gdzie każdy z zawodników biegł po 3 km¹³.

Działacz SN PTT...

Producent nart...

Wytwarzano następujący asortyment:

Narty

1. narty jesionowe turystyczne zwykłe I i II klasy. Kształt żłobiony lub wypukły, w kolorze jasnym naturalnym, czarnym i brązowym¹⁵;

2. narty hickorowe turystyczne, szersze, używane do skijöringu, jazdy górskiej w kopnych śniegach i do biegu zjazdowego, wyrabiane z amerykańskiej hickory lub wyborowego jesionu, w fasonie wypukłym lub płaskim, długości nart od 185 do 210 cm;

3. biegówki jesionowe i hickorowe, wykonane z hickory o słojach jednolitych, elastycznych i wytrzymałych na złamania. Kolor brąz, mahoń lub czarny w długościach 235 - 245 cm;

4. skokówki jesionowe i hickorowe - trzyrowkowe, wyrabiane z hickory lub jesionu w kolorze czarnym lub mahoniowym o długości 235, 240 i 245 cm;

5. narty dla dzieci i młodzieży I i II klasy, wykonywane z jesionu górskiego, kolor jasny naturalny i orzechowy fason płaski lub wypukły, długości od 130 do 160 cm.

6. Kanty do nart ze stali, duraluminium i fibru

Wiązania do nart

1. wiązania Hauga - do skoków narciarskich

2. wiązania Haug - specjalne do biegów narciarskich, bez rzemieni wkoło buta

3. wiązania Haug - specjalne dla turystów

Sanki

1. Model I - "Davosery" - 2-osobowe;

2. Model II - "Zakopianki" - 2 i 3 osobowe;

3. Model III - sanki z wygiętymi płozami, wyplatane kolorową taśmą

4. Model IV - sanki "Tyrolskie" - 2-3 osobowe

5. Sanki dla niemowląt i dzieci do lat 4 , gięte z rączką do pchania;

6. Model VI - sanki dla dzieci 1,2,3 - osobowe;

7. Sanki miniaturki - zabawki.

Kijki do nart

1. bambusowe - czarne, białe, z korzeniem i opalane

2. bambusowe - sorta (klasa) "A" i "B" i dla młodzików

3. bambusowe - dla dzieci

4. tonkinowe (lekkie i cienkie)

Narty i smary Bujaka zostały użyte przez polską wyprawę na Spitsbergen, kierowaną przez Stanisława Siedleckiego i do dzisiaj w sklepie na Krupówkach znajduję się podziękowanie przesłane Franciszkowi Bujakowi przez członków ekspedycji. Po wojnie, w latach 1948 - 49 Franciszek Bujak był kapitanem sportowym Polskiego Związku Narciarskiego i sędzią międzynarodowych zawodów narciarskich¹⁶Zajął się także produkcją nart. Marzył by narciarze z Zakopanego startowali na swoich, zakopiańskich nartach. Sponsorował też młode góralskie talenty. : Pan Franciszek ma ambicję, aby reprezentanci Polski nie zachłystywali się nad "Kästlami" czy "Dynamicami", ale jeździli na nartach polskiej produkcji. Wprawdzie p. Bujak ma niemało trudności w dostaniu odpowiedniego drzewa na narty wyczynowe, ale liczy na to, że w końcu władze zastanowią się, że jednak lepiej jest kupić trochę hikory, dobrych klejów i plastyk za granicą i zrobić narty w kraju, niż kupować gotowe narty, które są piekielnie drogie i naprawdę nic nie lepsze. "Snobizm" jednak u zawodników nie tak łatwo przełamać.

Gdy nadchodzi sezon, to drzwi od warsztatu się nie zamykają, a Pan Franciszek jednak zawsze znajdzie czas, aby poradzić narciarzom wyczynowcom i "ceprom" co zrobić ze złamaną nartą, jaki sprzęt będzie dla nich najlepszy, co zrobić aby deski były bardziej elastyczne, czy też twardsze.

Czasami już późno wieczorem w warsztacie światło się świeci, bo pan Franciszek dopasowuje zawodnikom deski na zbliżające się zawody. Bo też pan Franciszek całe swe życie poświęcił białemu szaleństwu i często zapomina, że istnieją jeszcze inne rzeczy¹⁷.

Później po zakończeniu swej przebogatej kariery i przygody z "białym sportem" Franciszek Bujak wielokrotnie startował w zawodach "sędziów i działaczy" i wielokrotnie w nich zwyciężał. Od początku był związany z SN PTT, a od 1926r. był członkiem Zarządu klubu, a w latach 1935 - 1938 jego wiceprezesem¹⁸. W FIS-ie w 1929 r, był kierownikiem trasy biegu zjazdowego, pracował także w komitetach organizacyjnych mistrzostw świata FIS w roku 1939 i 1962¹⁹. Ponad 60 lat poświęcił polskiemu narciarstwu.

WOJCIECH SZATKOWSKI

MUZEUM TATRZAŃSKIE

¹²Zima, nr .1 ze zbiorów MT, art. Dra H. Szatkowskiego, Co robimy i czego od nas chcą? s. 13 - 14.

¹³Podtatrze, Zakopane 1987, art. A. Liberaka, 80 lat SN PTT

¹⁴Na podstawie wywiadu z Ewą-Bujak Sosnowską z 19 listopada 2004 r. zapiski: Fabryka nart i sprzętu sportowego Franciszka Bujaka. Na tę datę wskazuje także fakt, że w folderze zawodów FIS 1929 Zakopane widnieje reklama wytwórni Bujaka, przedstawiająca skoczka w locie z podpisem: Franciszek Bujak. Własna wytwórnia nart hickorowych i z jesionu górskiego wszelkich gatunków i fasonów (do biegów, skoków i turystyki). Na składzie również wszelkie artykuły sportowe i turystyczne. Wypożyczalnia nart. Zakopane, ul. Krupówki

¹⁵Dane z cennika sprzętu Fabryki nart Franciszka Bujaka w Zakopanem, cenniki z lat 1936 - 39.

¹⁶Tamże

¹⁷F. Palacz, Biała pasja Pana Franciszka, art. w zbiorach rodziny Bujaków.

¹⁸Działalność społeczna F. Bujaka w sporcie w charakterze działacza, materiały w zbiorach rodziny Bujaków.

¹⁹Jerzy Ciszewski, Druga młodość Franka Bujaka, "Kulisy" 1962 , nr 2, w zbiorach rodziny Bujakó