Przed Engelbergiem - ciekawostki z historii szwajcarskich skoków

Simon Ammann, Andreas Kuettel, Gross-Titlis-Schanze w Engelbergu - to zapewne  pierwsze skojarzenia kibiców związane ze skokami narciarskimi w kraju zegarków, czekolady i legend narosłych wokół bankowych skarbców. Już w ten weekend czeka nas coroczna przedświąteczna pucharowa rywalizacja w Szwajcarii. W ramach wstępu do czekających nas wydarzeń proponujemy krótką i bardzo wyrywkową podróż przez historię tamtejszych skoków wykraczającą mocno poza wspomniane pierwsze kibicowskie skojarzenia.

Skocznia w Engelbergu

Przed wojną

Pierwsze duże sukcesy szwajcarskich skoczków miały miejsce jeszcze przed II Wojną Światową. W 1931 roku w Oberhofie srebrny medal wywalczył Fritz Kaufmann. Lepszy od niego okazał się tylko legendarny Norweg, Birger Ruud. Rok później olimpijskie zmagania w Lake Placid zakończył na wysokiej szóstej pozycji. Skoczek ten słynął z niezwykłej odwagi i brawury. W 1939 roku razem z kuzynem, Christianem Kaufmannem, wykonał skok w "tandemie". Dla obu śmiałków okazał się on brzemienny w skutkach. Fritz doznał złamania górnej szczęki i żeber, a Christian złamania nadgarstka i wstrząsu mózgu. Wicemistrz świata z Oberhofu w 1941 roku popełnił samobójstwo. Miał zaledwie 35 lat. W 1933 roku Szwajcarzy świętowali swój największy przedwojenny sukces w skokach. Podczas mistrzostw świata w Innsbrucku Marcel Reymond wywalczył złoty medal. O laury na tej imprezie było jednak o tyle łatwiej, że na jej starcei zabrakło bezkonkurencyjnych wtedy na świecie Norwegów. Powodem miały być wielopłaszczyznowe tarcia na linii FIS-Norweski Związek Narciarski, między innymi przedłużające się, problematyczne starania o przeforsowanie kandydatury Norwega, kpt. Oestgaarda, na przewodniczącego Międzynarodowej Federacji Narciarskiej. Skandynawom miało się też nie spodobać włączenie do programu imprezy narciarstwa alpejskiego. Był to jedyny znaczący wyskok Reymonda w karierze. Tak czy inaczej, jego sukces powtórzył dopiero Simon Ammann, zdobywając złoto mistrzostw świata w Sapporo w 2007 roku. 

O skoczku, który utarł nosa nazistom

W opracowaniu dotyczącym szwajcarskich skoków postanowiliśmy znaleźć miejsce na jeden akcent szwajcarsko-polski. Historia jest na tyle ciekawa, że mogłaby stanowić temat filmu fabularnego. Rzecz działa się na terenie Szwajcarii, natomiast bohaterem tamtych wydarzeń był nasz rodak. Jan Kula był jednym z najzdolniejszych młodych polskich skoczków okresu bezpośrednio poprzedzającego wybuch II Wojny Światowej. Podczas rozegranych w Zakopanem w 1939 roku Mistrzostw Świata jako 17-latek zajął 11 miejsce w konkursie na Krokwi. W zawodach krajowych deptał po piętach samemu Stanisławowi Marusarzowi, co miało swoje odzwierciedlenie znaleźć w pewnym artykule prasowym zatytułowanym "Marusarzowi grozi Kula". Podczas wojny był najpierw kurierem, potem uczestniczył w kampanii francuskiej w 1940 roku, a po niej znalazł się w Szwajcarii, gdzie został internowany i walczył z poważną raną nogi. Przez moment groziła mu nawet amputacja, ostatecznie nogę uratowano. Zimą 1941 roku w szwajcarskiej Arosie miał odbyć się duży konkurs skoków z udziałem niemieckich i szwajcarskich zawodników. Kuli udało się dostać przepustkę i wybrał się w charakterze widza obejrzeć na żywo swoją ukochaną dyscyplinę. Kilka dni wcześniej otrzymał nawet pozwolenie, by na tej skoczni oddać kilka skoków. Znał więc od "praktycznej" strony obiekt, na którym oglądać miał popisy czołowych skoczków z Niemiec i Szwajcarii. Po pierwszej serii zawodów w Arosie prowadził Josef Bradl, Mistrz Świata z Zakopanego z 1939 roku, z którym Kula zrobił sobie pamiątkową fotkę po rzeczonym konkursie. Półtora punktu mniej uzyskał reprezentant Szwajcarii, za nim znalazło się trzech Niemców i kolejnych trzech Szwajcarów. Bradl po świetnym drugim skoku na 62 metry utrzymał prowadzenie i odniósł zwycięstwo w konkursie. Kula nie wytrzymał biernego obserwowania tego, co dzieje się na skoczni. Zgłosił organizatorom chęć pobicia, poza konkursem, rekordu obiektu, który wynosił 64 metry. Otrzymał pozwolenie i nie zaprzepaścił swojej szansy. W pięknym stylu uzyskał odległość 67 metrów. Euforia nie trwała jednak długo. By nie prowokować wściekłych Niemców i uniknąć ich nieprzyjemnej reakcji, Kula zebrał się czym prędzej i wrócił do obozu dla internowanych, gdzie czekała na niego nagana.

Turniej Szwajcarski

Na dwa lata przed inauguracją Turnieju Czterech Skoczni, w 1951 roku, powołano do życia Turniej Szwajcarski, który cieszył się tylko niewiele mniejszym prestiżem niż słynny TCS, ale zakończył swój żywot w 1992 roku. Początkowo impreza rozgrywana na przełomie stycznia i lutego odbywała się co dwa lata na czterech szwajcarskich skoczniach w: Sankt Moritz, Unterwasser, Arosa i Le Locle. Pierwszym zwycięzcą został fin, Matti Pietikaeinen, który rok później zdobył złoty medal mistrzostw świata w Falun. W 1967 roku Arosa została zastąpiona przez Gstaad, a cztery lata później w miejsce Unterwasser pojawił się Engelberg. Od 1977 roku impreza była już rozgrywana corocznie, ale od 1978 roku straciła jedną ze swych lokalizacji, Le Locle, i z turnieju czterech skoczni stała się turniejem trzech skoczni. Rozgrywany od sezonu 1979/80 Puchar Świata wchłonął zarówno niemiecko-austriacki TCS jak i Turniej Szwajcarski, który stał się odtąd jednym z etapów najważniejszego w skokach cyklu. W drugiej połowie lat 80-tych powrócono do koncepcji rozgrywania imprezy co dwa lata, a ostatni turniej, w 1992 roku, składał się już tylko z dwóch konkursów. Skocznia w Gstaad przestała spełniać wymogi Międzynarodowej Federacji Narciarskiej i na zawsze wypadła z pucharowego obiegu. Nie było już sensu rozgrywania zasłużonego turnieju na dwóch tylko obiektach. Z kalendarza Pucharu Świata zniknęła też wkrótce skocznia olimpijska w Sankt Moritz, która do 2005 roku, czyli do końca jej funkcjonowania, była jeszcze areną rozgrywanego od 1927 roku konkursu bożonarodzeniowego, wchłoniętego najpierw przez Puchar Europy, a potem przez jego następcę, Puchar Kontynentalny. Reliktem Turnieju Szwajcarskiego jest dziś zatem zaliczany do Pucharu Świata coroczny przedświąteczny weekend konkursowy w Engelberu. Jedynym znaczącym polskim akcentem w historii szwajcarskich zmagań jest trzecie miejsce Jana Kawuloka w 1967 roku, który zajął w poszczególnych konkursach 1,3,9 i 4 miejsce.

Walter Steiner - superlotnik, snycerz, kościelny...

W ścisłej czołówce najlepszych szwajcarskich skoczków poczesne miejsce na zawsze będzie należeć się Walterowi Steinerowi. Temu, który w Sapporo w 1972 roku przegrał olimpijskie złoto o 0,1 pkt. z Wojciechem Fortuną, dwukrotnie stawał na podium Turnieju Czterech Skoczni i po dziś dzień należy do najznakomitszych specjalistów od lotów narciarskich w historii. Urodzony w Wildhaus snycerz (rzeżbiarz w drewnie) był bohaterem cenionego filmu dokumentalnego wyreżyserowanego przez Wernera Herzoga: "Wielka ekstaza snycerza Steinera". Równie ciekawa co jego kariera jest jego sportowa emerytura, którą spędza w Szwecji. O tym, czym zajmował się w Skandynawii, gdy przestał skakać opowiedział w 2016 roku w trzecim numerze Hill Size Magazine: - Podczas mistrzostw świata w Falun w 1993 roku pracowałem w tutejszym hotelu. Kiedy impreza się skończyła, hotel zamknięto, a ja szukałem nowej pracy. W tym czasie mieszkałem już z żoną, więc stała praca była mi bardzo potrzebna. Zacząłem pomagać w szkołach, to był fajny czas. Dostrzegł mnie architekt pracujący na tamtejszej budowie i zaproponował pracę. Dlatego od 2000 roku pracowałem jako złota rączka na plebanii i wokół niej. Niestety potem zjawili się socjaliści. Nie lubili mnie, wręcz nienawidzili, bo wykonywałem swoją pracę dobrze i sumiennie...". Z wieży kościoła, w którym pracował widać było skocznię narciarską, na której startował w ramach mistrzostw globu w 1974 roku i  na której o zaledwie 0,2 pkt. przegrał brązowy medal. Na tej  skoczni poznał swą przyszłą żonę, Gunillę, za sprawą której zdecydował się przenieść na północ Europy. Jego małżeństwo nie przetrwało jednak próby czasu. Steiner nadal mieszka w Szwecji, od lat bierze udział w mistrzostwach weteranów w biegach narciarskich. Latem tego roku Szwajcar zawitał do Polski. Został zaproszony przez dawnego rywala z Sapporo, Wojciecha Fortunę, na odsłonięcie tablic sportowców w podsuwalskim ośrodku sportów wodnych i zimowych Szelment. - "Z Walterem nie widzieliśmy się 45 lat" - mówił w sierpniu Fortuna, mieszkający nad Kanałem Augustowskim w rozmowie  z portalem Suwałki24.pl - "Gościmy go od kilku dni, w Gorczycy chodziliśmy na grzyby i ryby, w Szelmencie odpoczywa, jeździ na nartorolkach". Steiner oficjalnie zakończył karierę w 1978 roku, natomiast w połowie lat 80. wrócił na jakiś czas na skocznię, zaliczając kilka konkursów w Pucharze Europy. Współpracował wówczas z firmą produkującą sprzęt narciarski i uczestnicząc w zawodach, testował go "na żywym organizmie". Jak twierdzi, jeszcze przed erą Bokloeva rozchylał podczas lotu narty w kształt litery V. 

Stefan Zuend

Najlepszym skoczkiem z pośród Helwetów w erze Pucharu Świata do czasu wystrzału formy Simona Ammanna był Stefan Zuend. W ścisłej światowej czołówce znajdował się w latach 1990-92 głównie dzięki temu, że jako jeden z pierwszych opanował styl V. W sezonie 1990/91 zajął drugie miejsce w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata, przegrywając tylko z obecnym trenerem reprezentacji Austrii, Andreasem Felderem. Tamtej zimy przyznano mu też Małą Kryształową Kulę za loty narciarskie. Łącznie w swej karierze dwanaście razy stawał na pucharowym podium, czterokrotnie był to jego najwyższy stopień. Gdy nowatorskiego stylu układania nart w powietrzu zaczęli uczyć się inni skoczkowie, Zuend stracił swoją przewagę i z roku na rok coraz bardziej obniżał swoje loty. Karierę skoczka oficjalnie zakończył po sezonie 1995/96 w wieku 26 lat.. W ostatnim okresie swej kariery czołowe lokaty był w stanie osiągać tylko w zawodach niższej rangi. Ale nie tylko słabe skoki były powodem rozbratu ze skocznią. Szwajcar nie był w stanie dłużej utrzymywać restrykcyjnej diety, koniecznej do utrzymania odpowiedniej dla skoczka wagi. Krótko po zawieszeniu nart na hak rozpoczął międzynarodową dyskusję na temat tendencji do coraz bardziej ekstremalnego zbijania wagi wśród skoczków. Jego krytyka stała się jednym z impulsów do zmian w tym zakresie, które FIS wprowadziła w końcu w 2004 roku. Urodzony w Zurychu skoczek szybko odnalazł się w nowej rzeczywistości. Skończył studia prawnicze, a od 2005 roku pracuje w jednym z banków w Księstwie Liechtensteinu. 

Drużyna

Szwajcaria raz jeden tylko stanęła na podium konkursu drużynowego Pucharu Świata. Miało to miejsce 12 stycznia 1992 roku w Predazzo podczas pierwszych pucharowych zmagań drużynowych w historii. Trzecie miejsce wyskakała wówczas czwórka w składzie: Yvan Vouillamoz, Sylvain Freiholz, Martin Trunz i wspomniany wcześniej  Stefan Zuend. Od blisko 28 lat Helwetom nie udało się powtórzyć tej sztuki. Co ciekawe, mimo to w sezonie 2006/07 finiszowali oni na trzecim miejscu klasyfikacji generalnej Pucharu Narodów, minimalnie wyprzedzając Finów. Na korzyść Szwajcarów zadziałało m.in. to, że tamtej zimy rozegrano zaledwie dwa konkursy drużynowe. Znakomita postawa w przekroju całego sezonu Simona Ammanna i Andreasa Kuettela oraz punkty wywalczone przez Michaela Moellingera i Guido Landerta pozwoliły odnieść Szwajcarom niespodziewany sukces.