W drodze na Turniej Czterech Skoczni – historia systemu KO

Po słodko-gorzkim dla polskich kibiców weekendzie ze skokami w Engelbergu, trwa końcowe odliczanie do jednego z najważniejszych wydarzeń w tym sezonie Pucharu Świata – 68. Turnieju Czterech Skoczni. Przed niemiecko-austriacką imprezą, przyjrzyjmy się na chwilę historii nieodłącznego punktu tych zawodów: systemu KO.

Kamil Stoch i Stefan Hula - Para KO w Ga-Pa 2016

Turniej Czterech Skoczni

fot. Vierschanzentournee

25 par. Zwycięzcy każdej z nich oraz pięciu „szczęśliwych przegranych”, którzy zapewniają sobie awans do serii finałowej konkursów w Oberstdorfie, Garmisch-Partenkirchen, Innsbrucku oraz Bischofshofen. Taki scenariusz kibice skoków mogą obserwować już od ponad dwudziestu lat. Pomimo tego, iż rywalizacja systemem KO jest obrazkiem, z którym większość utożsamia zmagania odbywające się na przełomie Starego i Nowego Roku, to na samym początku wyglądała ona trochę inaczej, niż obecnie.

Wszystko zaczęło się w sezonie 1996/1997, kiedy miejsce miała 45. edycja Turnieju Czterech Skoczni. System KO miał być urozmaiceniem, które zwiększyłoby dramaturgię tych zawodów i uczyniłoby je znacznie ciekawszymi dla kibiców. Nazwa pochodzi od angielskiego słowa „knock-out” (nokaut). W wyniku kwalifikacji, spośród 50 zawodników, którzy awansowali do konkursu głównego, wyłaniano 25 par. Skoczek, który wygra w swojej parze, automatycznie gwarantuje sobie start w serii finałowej. Natomiast pięciu najlepszych zawodników, którzy ponieśli porażkę w swoich parach, dostaje się do drugiej kolejki jako „lucky loserzy”, czyli „szczęśliwi przegrani”.

Od samego początku systemu, w pierwszej parze konkursu 26. skoczek kwalifikacji rywalizuje z przeciwnikiem, który zajął w nich 25. miejsce, 27. z 24., 28. z 23., i tak dalej, aż na koniec pierwszej serii, kiedy to zawodnik sklasyfikowany na 50. pozycji w kwalifikacjach walczy w jednej parze z ich zwycięzcą. Tradycją jest też to, że plastron uczestnika zawodów, startującego jako pierwszy w swojej parze, ma kolor niebieski, a jego konkurenta – czerwony.

Co ciekawe, w sezonie 1996/1997 numery startowe, przydzielane skoczkom, były inne, niż teraz. Zawodnicy występujący w pierwszej parze (sklasyfikowani na 26. i 25. lokacie w kwalifikacjach) startowali z numerami 1. i 2., z kolei ostatni zawodnik kwalifikacji oraz ich triumfator mieli odpowiednio 49. i 50. numer startowy.

Pierwszym triumfatorem kwalifikacji w erze systemu KO, a więc kwalifikacji do konkursu na Schattenbergschanze w Oberstdorfie, odbywającego się 29 grudnia 1996 roku, został Hiroya Saitoh. W ostatniej parze Japończyk walczył ze swoim rodakiem, Noriakim Kasaim. Ostatecznie najlepszy tego dnia okazał się Niemiec Dieter Thoma, który wyprzedził Norwega Kristiana Brendena oraz Austriaka Andreasa Goldbergera. W kolejnych konkursach, z numerem 50. startowali: w Garmisch-Partenkirchen – wspomniany wcześniej Thoma, w Innsbrucku – Słoweniec Primož Peterka, a w Bischofshofen – Japończyk Takanobu Okabe.

Od sezonu 1997/1998 zaczęły obowiązywać zasady, które przetrwały aż do teraz. Zawodnicy skaczący w pierwszej parze w danych zawodach występują z numerami 26. oraz 25., a w ostatniej z 50. (zawodnik sklasyfikowany na 50. miejscu w kwalifikacjach)
i 1. (triumfator kwalifikacji).

Format systemu KO sprawia, że często w konkursach niemiecko-austriackiego Turnieju dochodziło do niespodzianek. Jeden nieudany skok może spowodować, że któryś z utytułowanych skoczków straci szansę na dobre miejsce, a zamiast niego do drugiej serii może awansować zawodnik, pozornie mający dużo mniejsze możliwości występu w finałowej „30”.

Przykładem tego jest przegrana Adama Małysza w parze z Andreasem Wankiem w Garmisch-Partenkirchen w sezonie 2008/2009. „Orzeł z Wisły”, przeżywający wówczas znaczący regres formy, przystępował do tego konkursu jako ósmy, zaś Wank jako 43. zawodnik kwalifikacji. Polak skoczył tylko 116 metrów, co przy próbie na odległość 118 metrów w wykonaniu Niemca, nie pozwoliło mu na awans do serii finałowej.

Czterokrotny zdobywca Kryształowej Kuli do tej pory jest jednak także jedynym skoczkiem w historii Turnieju Czterech Skoczni, który wygrywał kwalifikacje do każdego z czterech konkursów w jednej edycji w ramach systemu KO. Miało to miejsce w sezonie 2000/2001, gdy wiślanin wygrał całą imprezę. Wtedy podopieczny trenera Apoloniusza Tajnera za każdym razem startował w plastronie z numerem 1. Wszystkie cztery rundy kwalifikacyjne w sezonie 1997/1998 wygrał także Japończyk Kazuyoshi Funaki, ale zawody w Oberstdorfie nie zostały wówczas rozegrane w systemie KO.

W przeszłości bardzo często stosowany był również manewr polegający na rezygnacji z udziału w kwalifikacjach przez skoczków światowej czołówki. Dzięki temu, występowali oni z końcowymi numerami startowymi – 50. lub 49. i przeważnie rywalizowali z zawodnikami, którzy uplasowali się na czołowych miejscach w serii kwalifikacyjnej.

Najbardziej znany z tego był chyba Sven Hannawald. Niemiec ani razu w swojej karierze nie wygrał kwalifikacji do konkursu Turnieju Czterech Skoczni. Natomiast aż dziewięciokrotnie startował on w tych zawodach z 50. numerem startowym. Było tak, kiedy „Hanni” wygrywał jubileuszową, nomen omen, 50. edycję niemiecko-austriackiej imprezy w sezonie 2001/2002, będąc bezkonkurencyjnym w każdym z czterech konkursów. Trzykrotnie występował on w ostatniej parze pierwszej serii także w sezonie 2002/2003 (Oberstdorf, Garmisch-Partenkirchen, Innsbruck), a dwukrotnie – w sezonie 2003/2004 – w Ga-Pa oraz Innsbrucku.

Rekordzistą pod względem triumfów w kwalifikacjach od momentu wprowadzenia systemu KO, jest z kolei Fin Janne Ahonen. Pięciokrotny triumfator Turnieju (1999, 2003, 2005, 2006, 2008) dokonywał tej sztuki 8 razy. Siedmiokrotnie z „jedynką” na plastronie występował Austriak Andreas Widhoelzl. Podium tabeli wszech czasów pod kątem zwycięstw w kwalifikacjach zamyka aż pięciu skoczków – Adam Małysz, Thomas Morgenstern, Gregor Schlierenzauer, Anders Jacobsen i Peter Prevc. Polak, Austriacy, Norweg oraz Słoweniec wygrywali serie kwalifikacyjne zawodów Turnieju Czterech Skoczni czterokrotnie.

Tabela wszech czasów kwalifikacji do zawodów TCS w systemie KO
Lp.	Zawodnik	Kraj	Wygrane kwalifikacje
1	AHONEN Janne		8
2	WIDHOELZL Andreas		7
3	JACOBSEN Anders		4
3	MAŁYSZ Adam		4
3	MORGENSTERN Thomas		4
3	PREVC Peter		4
3	SCHLIERENZAUER Gregor		4
8	FUNAKI Kazuyoshi		3
8	HAYBOECK Michael		3
8	HILDE Tom		3
8	LOITZL Wolfgang		3
12	HOELLWARTH Martin		2
12	KRAFT Stefan		2
12	KUBACKI Dawid		2
12	SCHMITT Martin		2
16	BARDAL Anders		1
16	DIETHART Thomas		1
16	EISENBICHLER Markus		1
16	FANNEMEL Anders		1
16	FORFANG Johann Andre		1
16	FREITAG Richard		1
16	GANGNES Kenneth		1
16	HAUTAMAEKI Matti		1
16	KASAI Noriaki		1
16	KOBAYASHI Junshiro		1
16	KOBAYASHI Ryoyu		1
16	KOCH Martin		1
16	KOFLER Andreas		1
16	KRANJEC Robert		1
16	LARINTO Ville		1
16	LJOEKELSOEY Roar		1
16	OKABE Takanobu		1
16	PETERKA Primož		1
16	PETTERSEN Sigurd		1
16	SAITOH Hiroya		1
16	STOCH Kamil		1
16	TANDE Daniel Andre		1
16	THOMA Dieter		1
16	THURNBICHLER Stefan		1
16	UHRMANN Michael		1
16	WASILJEW Dmitrij		1
16	WELLINGER Andreas		1
16	ŽONTA Peter		1

^{W tej tabeli wyróżnieni są zawodnicy, którzy wygrywali kwalifikacje do konkursów rozgrywanych wyłącznie systemem KO.}

W historii niemiecko-austriackiego Turnieju, trzech polskich skoczków zdołało wygrać kwalifikacje do konkursu i wystąpić jako ostatni zawodnik w pierwszej serii. Oprócz Adama Małysza, dokonali tego Kamil Stoch i Dawid Kubacki. Skoczek z Zębu wygrał kwalifikacje do zawodów w Innsbrucku w sezonie 2011/2012, w których prowadził nawet po pierwszej serii, lecąc na odległość 132,5 metra. Jednak drugi skok na odległość zaledwie 108 metrów, oddany w bardzo niekorzystnych warunkach, sprawił, że dwukrotny zdobywca Złotego Orła zajął wtedy na Bergisel dopiero 9. pozycję. Natomiast Kubacki wygrywał kwalifikacje dwukrotnie – w Bischofshofen w sezonie 2017/2018 i w Garmisch-Partenkirchen w sezonie 2018/2019. W tych zmaganiach tegoroczny mistrz świata z normalnej skoczni w Seefeld plasował się odpowiednio na 9. i 3. miejscu. Oprócz tego, w kwalifikacjach do konkursu w Bischofshofen w poprzednim sezonie (te zawody nie były rozgrywane systemem KO), skoczek z Szaflar ustanowił aktualny rekord obiektu im. Paula Ausserleitnera, lądując na 145. metrze.

Warto też pamiętać, że od sezonu 1996/1997 dziewięciokrotnie dochodziło do sytuacji, że konkursy Turnieju Czterech Skoczni nie były rozgrywane systemem KO. W ośmiu przypadkach kwalifikacje odbywały się w dniu konkursu, a 6 stycznia 2012 roku w Bischofshofen odwołano je z powodu trudnych warunków atmosferycznych.

Rywalizacja w parach oraz zajmowane przez zawodników miejsca w kwalifikacjach powodują również, że w czasie niemiecko-austriackiej imprezy kibice mogą często oglądać zmagania dwóch skoczków z tego samego kraju w jednej parze. Aż czternastokrotnie w pierwszej serii konkursowej dochodziło do pojedynków między dwoma  reprezentantami Polski.

W najbliższej edycji Turnieju Czterech Skoczni wystąpi 6 Polaków: Kamil Stoch, Dawid Kubacki, Piotr Żyła, Maciej Kot, Jakub Wolny i Stefan Hula. Pierwsze zawody odbędą się 29 grudnia w Oberstdorfie (HS137). Dzień wcześniej mają się odbyć kwalifikacje.